Spis treści:

1. Zaburzenia ze spektrum autyzmu – Co to znaczy?
2. Zespół Aspergera – Co to jest?
3. Syndrom Aspergera – Czy to choroba?
4. Jakie są typowe objawy syndromu Aspergera?
5. Jak postępować? – Diagnostyka, leczenie i terapia.

ZABURZENIA ZE SPEKTRUM AUTYZMU – CO TO ZNACZY?

Zespół Aspergera, zespół Retta, upośledzenie zdolności niewerbalnego uczenia się, autyzm dziecięcy i wreszcie autyzm atypowy. Pamiętajmy, że zaburzenia rozwojowe podobnie, jak zaburzenia psychiczne, czy też zaburzenia odżywiania obejmują swoim zasięgiem szereg różnych objawów, o różnym stopniu nasilenia, które wymagają odrębnej klasyfikacji, nazewnictwa i diagnozy.

Autyzm może objawiać się na wiele różnych sposobów i tak naprawdę nigdy nie jest taki sam. Stąd też wielu badaczy traktuje zespół Aspergera, jako ,,zaburzenia ze spektrum autyzmu’’, wskazując przy tym zarówno na cechy łączące oba te zaburzenia, jak i widoczne różnice. Osoby z zespołem Aspergera pozostają najczęściej w normie intelektualnej z utrzymaną prawidłową komunikacją werbalną. Tymczasem u nawet 75% dzieci z autyzmem dodatkowo diagnozuje się niepełnosprawność umysłową i zaburzenia komunikacji werbalnej¹. Osoba z zespołem Aspergera w życiu codziennym nie funkcjonuje więc, jak autysta, choć w niektórych publikacjach naukowych osoby z ZA kwalifikuje się do grupy wysoko funkcjonujących osób z autyzmem². Więcej na temat autyzmu i jego objawów w obszarze interakcji społecznych, komunikacji i zachowań przeczytasz tutaj.
 

ZESPÓŁ ASPERGERA – CO TO JEST?

Zespół Aspergera, zwany również syndromem Aspergera (ZA, AS, ang. Asperger syndrome) jest to zaburzenie rozwoju należące do spektrum autyzmu. Często określa się je mianem łagodnego zaburzenia ze spektrum autyzmu, w którym nie występują opóźnienia w rozwoju intelektualnym ani rozwoju mowy. Osoby z ZA, podobnie jak osoby z innymi zaburzeniami ze spektrum autyzmu przejawiają trudności w nawiązywaniu relacji społecznych i komunikacji niewerbalnej. I choć przypadki syndromu Aspergera opisywane były już kilkadziesiąt lat temu, to pierwsze diagnozy zaburzenia zaczęto stawiać dopiero trzy dekady temu.

Jeszcze do niedawna mało kto określał zespół Aspergera mianem zaburzenia rozwojowego. Mnóstwo krzywdzących stereotypów sprawiało, że objawy syndromu Aspergera były odbierane, jako wynik błędów wychowawczych, oziębłości uczuciowej ze strony matki, czy też specyficznych cech charakteru osoby z ZA (np. introwertyk). Na szczęście w ostatnich latach coraz częściej głośno mówi się o zaburzeniach ze spektrum autyzmu. Świadomość społeczna rośnie. Za nią wiedza, dzięki której osoby z otoczenia mogą wychwycić specyficzne objawy zarówno u dziecka, jak i osoby dorosłej.

ZESPÓŁ ASPERGERA – CZY TO CHOROBA?

Przede wszystkim należy zacząć od tego, że zespół Aspergera to nie jest choroba. Ta nieprawdziwa informacja wciąż widnieje w wielu łatwo dostępnych publikacjach na stronach internetowych. Tym bardziej warto powtarzać i wielokrotnie podkreślać powielany nieustannie błąd w nazewnictwie. Dlaczego zespół Aspergera nie jest chorobą? Jego objawy nie mijają samoistnie wraz z wiekiem (inaczej mówić: ,,z tego się nie wyrasta’’). Nikt nie zarazi się ZA (choć przypuszcza się, że zaburzenia ze spektrum autyzmu podlegają dziedziczeniu wielogenowemu). Nie ma też cudownego lekarstwa, dzięki któremu osoba ta może zostać całkowicie wyleczona. Uważanie osoby z syndromem Aspergera za chorą to kolejny stereotyp, który kształtuje fałszywe przekonania o tym, że osoby takie wymagają kształcenia specjalnego, stałej opieki i szczególnego traktowania, są niezaradne, słabe, uzależnione od innych, odczuwają ból i cierpienie fizyczne, a jedyną drogą ku wyzdrowieniu jest podjęcie leczenia farmakologicznego.

Lekarze, pedagodzy specjalni i terapeuci apelują, aby nie nazywać osób z zespołem Aspergera w ten sposób. Taka klasyfikacja, nawet gdy wynika z troski o drugą osobę, nie jest pomocna w zrozumieniu specyfiki tego zaburzenia. Traktujmy ten syndrom jako odmienny wzorzec nawiązywania relacji z otoczeniem. Nie gorszy, nie wyjątkowy, nie lepszy – po prostu inny (odmienny), ale wciąż mieszczący się w granicach norm społecznych.

JAKIE SĄ TYPOWE OBJAWY SYNDROMU ASPERGERA?

Charakterystyczną cechą zespołu Aspergera jest prawidłowy rozwój mowy zarówno w zakresie zasobu słownictwa, jak i reguł gramatycznych. Warto również podkreślić, że wciąż ,,żywy’’ jest stereotyp mówiący o tym, że osoby z ZA są pozbawione emocji. Niestety brak emocji jako istotny objaw ZA jest często wymieniany w publikacjach. To dodatkowo utwierdza społeczeństwo w przekonaniu, że to prawda. Jednak, gdy przeczytamy wypowiedzi dorosłych osób z syndromem Aspergera dowiemy się, jak bardzo krzywdząca jest to opinia. To kolejny osąd, który oddala ludzi od zrozumienia pewnych sposobów zachowań i ekspresji osób z omawianym syndromem. Osoby te okazują uczucia w odmienny sposób, co nie jest równoznaczne, że są ich pozbawione.

OBJAWY ZESPOŁU ASPERGERA

• Upośledzenie interakcji społecznych – trudności z uczeniem się i dostosowaniem się do norm społecznych. Kłopoty z dostosowaniem własnych zachowań do sytuacji, miejsc i osób. Brak poczucia przynależności do grupy rówieśniczej, mała towarzyskość, problemy z nawiązywaniem i podtrzymywaniem relacji z innymi. Słaby lub całkowity brak zdolności do rozumienia mimiki, gestów, tonu wypowiedzi i języka ciała mówcy. Nieumiejętność przekazywania emocji odpowiadających danej sytuacji (co nie jest równoznaczne z ich brakiem!). 
• Obsesyjne zainteresowania – posiadanie specyficznych (nierzadko nietypowych) zainteresowań o wąskim zakresie. Obsesyjne wręcz zainteresowania jedną tematyką (dziedziną). Koncentrowanie się na niej, przy jednoczesnym zaniedbywaniu innych spraw z otoczenia i czynności życia codziennego. Występuje silna potrzeba skończenia rozpoczętej już czynności lub zadania. 
• Problemy w akceptowaniu zmian – osoby z ZA najlepiej czują się w uporządkowanej przestrzeni, wśród ustalonych schematów. Próby zmian w tej kwestii wywołują frustrację, złość i wycofanie.
• Niezgrabność ruchowa, problemy z wykonywaniem czynności manualnych – obserwuje się słabą koordynację ruchów ciała oraz niechęć do wykonywania zadań manualnych.
• Zburzenia integracji sensorycznej – mogą występować problemy z planowaniem ruchu i różnicowaniem stron, trudności z inicjowaniem i przeprowadzaniem czynności codziennych, wzmożona (lub obniżona) wrażliwość na bodźce płynące z otoczenia (np. hałas, zapach, struktura materiału, światło), niezgrabność ruchowa. 
• Trudności z rozumieniem mowy osób z otoczenia, sarkazmu, sentencji, żartów, przenośni, ironii – nieprawidłowa intonacja głosu, problem w dostosowaniu formy wypowiedzi do kontekstu (np. zwracanie się do osoby starszej, jak do dziecka), tendencja do rozumienia poleceń dosłownie, nadmierna naiwność i ufność.
• Nieadekwatne do sytuacji literalne używanie słów – ,,mowa barokowa’’, mowa akademicka (problem w używaniu mowy potocznej), mowa skrajnie formalna oraz zauważalne przywiązanie do konkretnych słów.
• Mowa niedbała – mowa szybka z gubieniem głosek, jąkaniem i nieprawidłową artykulacją.
• Predyspozycje do szczególnych uzdolnień i talentów. 

JAK POSTĘPOWAĆ? – DIAGNOSTYKA, LECZENIE I TERAPIA

Osoby z zespołem Aspergera oraz i ich rodziny nierzadko walczą ze stygmatyzowaniem, odrzuceniem i krytyką. Dodatkowo wciąż niewiele mówi się o dorosłych osobach z ZA, całą uwagę skupiając na najmłodszych. A zaburzenie to nie minie wraz z wiekiem. Młody człowiek nie wyrośnie ze swoich typowych zachowań i z pewnością wejdzie w dorosły świat z syndromem Aspergera. Taka osoba również nierzadko potrzebuje wsparcia i zrozumienia. Niestety zespół Aspergera u dorosłych pozostaje często niezdiagnozowany. Osoby takie ze spektrum autyzmu żyjąc w społeczeństwie pełnym norm, zasad i reguł borykają się z wieloma trudnościami i problemami. Sami, bez specjalistycznej pomocy i społecznego zrozumienia.

Borykasz się z problemem w funkcjonowaniu w grupie? Czujesz, że przedstawione wyżej przykłady objawów dotyczą również Ciebie? Skorzystaj z bezpiecznego systemu wsparcia dla osób ze spektrum autyzmu. Poszukaj zaufanego terapeuty dla siebie lub swojego dziecka. Wnikliwa diagnostyka i podjęcie terapii to zapowiedź zmian w życiu osoby z zespołem Aspergera.

Źródła:
,,Ogólnopolski spis autyzmu. Sytuacja dzieci i dorosłych z autyzmem w Polsce’’, red. M. Płatos, Stowarzyszenie innowacji społecznych ,,Mary i Max’’, 2016.
,,Poradnik dla rodziców i opiekunów dzieci ze spektrum autyzmu i zespołem Aspergera’’, Akademia humanistyczno-ekonomiczna, Łódź, 2021.
,,NIK o wsparciu osób z autyzmem i zespołem Aspergera w przygotowaniu do samodzielnego funkcjonowania’’, Najwyższa Izba Kontroli – Programy w naprawianiu państwa, 2020, dostęp: https://www.nik.gov.pl/aktualnosci/wsparcie-osob-z-autyzmem-i-zespolem-aspergera.html 
,,Mam dziecko z zespołem Aspergera. Poradnik dla rodziców’’, G. Całek, H. Łuszczak, H. Jankowska, Polskie Towarzystwo Zespołu Aspergera, 2014.