Pierwszy rok w przedszkolu dziecka to dla wielu rodzin czas wielkich zmian. Ekscytacja i radość przeplatają się z obawami i niepewnością. Rodzice, dzieci, a nawet nauczyciele – każdy z nich przeżywa te chwile na swój sposób. Jednak dla dorosłych temat ten jest znany, a dziecko wkracza w zupełnie nowy świat. Zadanie nie jest łatwe. Musi odnaleźć się w grupie, w której nie będzie rodziców. Zobacz, co to są trudności adaptacyjne i z czego wynikają.

Spis treści:

• Co to znaczy adaptacja i zaburzenia adaptacji?
• Co może być powodem problemów adaptacyjnych dziecka?
• Przyczyny zaburzeń adaptacyjnych.
• Jak rozpoznasz, że Twoje dziecko ma trudności adaptacyjne?
• Objawy zaburzeń adaptacyjnych – Konkretne przykłady.
• Jak pomóc dziecku? – Diagnoza zaburzeń adaptacyjnych.

CO TO ZNACZY ADAPTACJA I ZABURZENIA ADAPTACJI?

Adaptacja to umiejętność człowieka do zaakceptowania i przystosowania się do nowego środowiska i sytuacji. Jest to nieodłącznie powiązane ze zdolnością przyswojenia zasad i reguł obowiązujących w nowym środowisku. Adaptacja jest więc procesem, w którym człowiek nie tylko przystosowuje się do innego otoczenia, ale nierzadko również wchodzi w nowe role. Warto wiedzieć, że adaptacja nie zależy od wieku. Może to być trudne doświadczenie dla każdej osoby, która zderza się z nową rzeczywistością. Błędem jest więc uważać, że im dziecko później rozpocznie edukację przedszkolną, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że będzie borykać się z problemem adaptacji w nowym środowisku. Problem ten dotyczy nie tylko trzy czy czterolatków. Dzieci rozpoczynające edukację szkolną także mogą przeżywać trudności z odnalezieniem się w nowej sytuacji i przystosowaniem do niej.

Co właściwie znaczą trudności adaptacyjne? Są to dolegliwości w sferze psychicznej, które powstają w wyniku nowych sytuacji i doświadczeń życiowych, szczególnie w kontekście stresujących lub traumatycznych zdarzeń. To oczywiste, że każde dziecko jest inne. Nie wszyscy mamy zdolność do szybkiego nawiązywania kontaktów międzyludzkich i bezproblemowego wpasowania się w nowe środowisko. Wiele dzieci potrzebuje czasu, aby oswoić się z nowym miejscem i ludźmi. Przykładem jest rozpoczęcie edukacji przedszkolnej i szkolnej. To trudny czas, który polega na stopniowym budowaniu poczucia bezpieczeństwa i nawiązywaniu nowych znajomości. W większości przypadków trudności adaptacyjne dość szybko odchodzą w zapomnienie. Dziecko wdraża się w sytuacje i przyjmuje nową rolę – przedszkolaka lub ucznia. Jednak zdarza się, że problem trwa dłużej i narasta. Trudności mogą przerodzić się wówczas w zaburzenia adaptacyjne, które powinny być skonsultowane z psychologiem dziecięcym lub psychoterapeutą.

CO MOŻE BYĆ POWODEM PROBLEMÓW ADAPTACYJNYCH DZIECKA?

Kłopoty adaptacyjne dzieci przedszkolnych to ważny temat dla każdego rodzica, który dba zarówno o dobrostan fizyczny swojego dziecka, jak i psychiczny. Jedno dziecko szybko przystosowuje się do zmieniających się sytuacji i odnajduje się w nich, inne – wycofuje się, stresuje, buntuje i odczuwa przy tym szereg różnych dolegliwości psychosomatycznych.

Rodzicu pamiętaj, że edukacja przedszkolna to nie tylko fascynująca przygoda dla trzylatka, ale i ogromne wyzwanie. Nowe doświadczenie i duże zmiany z różnych przyczyn mogą okazać się zbyt trudne do oswojenia i zaakceptowania. W pierwszych tygodniach przedszkola lub szkoły wszystko jest nowe i zupełnie obce: otoczenie, rówieśnicy, nauczyciele, a także reguły, zasady i oczekiwania społeczne. Nie ma więc co się dziwić, że dziecko narażone jest na różne problemy, zanim odnajdzie się w nowej roli i miejscu.

PRZYCZYNY ZABURZEŃ ADAPTACYJNYCH

Istnieje wiele czynników, które mogą w mniejszym lub większym stopniu wpłynąć na zdolność dziecka do przystosowania się do nowego środowiska. Bardzo często jest to korelacja kilku czynników. Wśród nich możemy wymienić:

• silna, emocjonalna więź z rodzicami (szczególnie z matką);
• słabo ukształtowane poczucie własnej odrębności i niezależności;
• niski poziom umiejętności związanych z samoobsługą i samodzielnością (np. problemy z samodzielnym jedzeniem, chodzeniem po schodach, korzystaniem z WC, leżakowaniem bez obecności rodzica);
• kumulacja i nadmiar bodźców (np. hałas, tłok, nadmiar zabawek i komunikatów);
• utrata poczucia bezpieczeństwa i bliskości z rodzicami;
• nadmiar nowych zasad i reguł obowiązujących w nowym otoczeniu (np. złożony regulamin grupy, obowiązek dzielenia się zabawkami, dłuższe siedzenie na krześle podczas zajęć, samodzielne ubieranie się i korzystanie z ubikacji);
• zbyt duża przestrzeń w porównaniu do pokoju w rodzinnym mieszkaniu;
• błędy wychowawcze rodziców i przyjmowanie nieprawidłowych postaw rodzicielskich (złe warunki rodzinne, zła sytuacja materialna i mieszkaniowa, niepełny stan rodziny, atmosfera w domu, relacje między małżonkami i między rodzicami a dzieckiem);
• słaby poziom umiejętności językowych, w tym ubogi zasób słownictwa, problemy z rozumieniem zdań złożonych, czy też posługiwanie się zbudowanymi przez siebie zwrotami (neologizmami dziecięcymi), które mogą być niezrozumiałe dla osób z otoczenia;
• wymagający, mało empatyczny nauczyciel i nieprawidłowy stosunek do wychowanków, błędne dostosowanie wymagań do możliwości dziecka;
• nadmiar uczniów w grupie przedszkolnej lub w klasie, a także zbyt duża różnica wieku między dziećmi;
• poczucie niskiej wartości dziecka;
• duży stopień lęku;
• niska odporność organizmu i nieprawidłowy stan zdrowia dziecka;
• indywidualne cechy układu nerwowego;
• niewłaściwe zachowania innych dzieci, w tym odtrącanie dziecka i niechęć do nawiązania z nim relacji, konflikty wewnątrz grupy;
• wejście w ukształtowaną już grupę przedszkolną, gdzie nawiązane są już znajomości, relacje i więzi między dziećmi.

JAK ROZPOZNASZ, ŻE TWOJE DZIECKO MA TRUDNOŚCI ADAPTACYJNE?

Zastanawiasz się, kiedy możemy uznać, że dziecko ma problemy adaptacyjne? Są to charakterystyczne, trwające przez dłuższy czas zachowania, które znacząco różnią się od tych, które dziecko przejawiało przed rozpoczęciem edukacji przedszkolnej. Pamiętaj też, że nie każdy smutek, stres, przygnębienie czy też bunt oznaczają zaburzenie. Żeby mówić o chorobie adaptacyjnej, dziecko musi znacząco wychodzić poza normę zachowań. Dlatego tak ważne jest, aby nie stawiać samodzielnie i zbyt pochopnie diagnozy, a w przypadku jakichkolwiek wątpliwości i obaw poprosić o specjalistyczne wsparcie psychologa. Zobacz, na jakie zachowania warto zwrócić szczególną uwagę.

OBJAWY ZABURZEŃ ADAPTACYJNYCH – KONKRETNE PRZYKŁADY

• Widoczne zmiany w zachowaniu dziecka w domu przed wyjściem lub po powrocie z przedszkola.
• Nieprawidłowe relacje z grupą przedszkolną.
• Wybuchy agresji – wywoływanie konfliktów w grupie, arogancja zarówno w stosunku do rówieśników, jak i dorosłych, wrogość, bicie rówieśników, rodziców, rodzeństwo lub nauczyciela, przezywanie, wyśmiewanie, niszczenie przedmiotów, rzucanie przedmiotami, męczenie zwierząt, plucie, gryzienie, kopanie, drapanie, ciągnięcie za włosy, skarżenie.
• Moczenie mimowolne – często powtarzające się oddawanie moczu do łóżka podczas snu lub w ubranie w ciągu dnia. Moczenie mimowolne nie jest wynikiem chorób urologicznych i neurologicznych.
• Problemy z jedzeniem (zaburzenia łaknienia) – najczęściej brak apetytu.
• Obgryzanie paznokci.
• Ssanie kciuka.
• Onanizm.
• Ataki drgawek.
• Jąkanie – rozwijające się stopniowo, mimo korzystnych warunków dla kształtowania prawidłowej mowy.
• Tiki – mimowolne wyładowania mięśniowe np. mruganie oczami, pocieranie dłoni, grymasy twarzy.
• Nerwice i lęki (np. przed wyjściem z domu do przedszkola) – najczęściej towarzyszą temu: ból brzucha, biegunka, częste oddawanie moczu, bóle głowy, wymioty. Objawy ustępują, gdy rodzic pozwoli pozostać dziecku w domu.
• Lęki nocne i koszmary – częste budzenie się w nocy z krzykiem, nadmierne pocenie się w nocy, podwyższone tętno, rozchwianie emocjonalne.
• Lęk separacyjny (strach separacyjny) i silna tęsknota – emocjonalna reakcja dziecka podczas chwili rozstania z rodzicem (krzyk, płacz, wyrywanie się).
• Stany depresyjne (depresja adaptacyjna).

JAK POMÓC DZIECKU? – DIAGNOZA ZABURZEŃ ADAPTACYJNYCH

Jeśli Twoje dziecko pierwszy dzień bez rodziców w przedszkolu ma jeszcze przed sobą, to rozpocznij adaptację dziecka w domu. Nie czekaj na pierwszy wrześniowy dzwonek. To właśnie rodzic jest pierwszym i zdecydowanie najważniejszym nauczycielem, opiekunem i wychowawcą swojej pociechy. W warunkach domowych, z pełnym poczuciem bezpieczeństwa dziecka zadbaj o naukę samodzielności, czynności samoobsługowych i niezależności. Małymi kroczkami poprowadź przyszłego przedszkolaka na nowy poziom wiedzy i umiejętności. Mycie rąk, posługiwanie się papierem toaletowym, korzystanie z chusteczek higienicznych, samodzielne ubieranie się czy też nauka swojego nazwiska to dla nas, dorosłych prozaiczne czynności, a dla dziecka częsty powód zakłopotania i lęku.

Pamiętaj, że trudności adaptacyjne zwykle mijają z czasem. Daj dziecku chwilę na dostosowanie się do nowej sytuacji, a jednocześnie bądź czujny. Jeśli zauważysz niepokojące objawy, które utrzymują się przez dłuższy czas, a do nich dochodzą kolejne, wówczas nie zwlekaj z decyzją o konsultacji psychologicznej.

Twoje dziecko ma problemy z adaptacją w przedszkolu lub w nowej szkole? Czujesz, że potrzebne Wam wsparcie doświadczonej osoby, która pomoże Wam wspólnie pokonać narastające problemy? Już dziś poszukaj specjalisty na Zaufany Terapeuta.

Źródła:

,,Trzylatek w przedszkolu. Gotowość dziecka trzyletniego do podjęcia edukacji przedszkolnej’’, A. Klim-Klimaszewska, ERICA, Warszawa, 2010.

,,Witamy w przedszkolu. Wspomaganie procesu adaptacji dziecka do środowiska przedszkolnego’’, A. Klim-Klimaszewska, ERICA, Warszawa, 2010.

Uwagi: 9621 zzs

,,Wybrane problemy adaptacyjne dzieci w przedszkolu’’, Paulina Baranowska, Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Tarnowie Wydział Nauk społecznych, numer albumu: 11700